چرا مردم طلا و ارز گران را در ایران میخرند؟

مخاطب24:با بررسی بازار طلا و ارز در چند سال اخیر در ایران متوجه می­شویم که قیمت این دو به طور پیوسته روند افزایشی داشته و علیرغم اینکه با اتخاذ برخی سیاست­ها و تصمیمات تصمیم­گیرندگان در کشورمان در برخی بازه­های زمانی با کاهش قیمت روبرو شده­اند دوباره روند صعودی را در پیش گرفته و قلّه­های قیمتی جدیدی را فتح نموده­اند. در این میان مسأله مهم و قابل بحث خرید مردم است که با وجود افزایش قیمت طلا و قیمت دلار، مردم مدام از این دو کالا خریداری کرده که باعث گردیده تقاضا برای طلا و دلار در ایران هیچ وقت کاهشی نباشد و مردم ایران علیرغم افزایش قیمت در هر حال متقاضی طلا و دلار بوده­اند در حالیکه طبق قوانین اثبات شده علم اقتصاد هر کالائی که با افزایش قیمت روبرو شود تقاضا برای آن باید کاهش یابد درحالیکه برای این دو کالا در ایران این قضیه روی نمی­دهد و با افزایش قیمت آنها تقاضا برای آنها افزایش می­یابد و لذا دلایل آنرا باید به صورت دقیق مورد بررسی قرار داد.

در این نوشتار بعد از ارائه یک مقدمه و بحث در مورد خواص طلا و دلار در اقتصاد جهانی به بررسی دلایل مساله مطرح شده در بالا خواهیم پرداخت.

هر انسانی در هر کجای کره خاکی در هر کشور با هر دین و مذهبی برای به دست آوردن ثروت و دارائی باید کار کند و در قبال کاری که انجام می­دهد ثروت و دارائی بدست می­آورد. اگر چه برای این مورد استثناهائی نیز وجود دارند که بعضی­ها به دلیل رسیدن ارث و یا برنده شدن در بعضی از قرعه­کشی ­ها صاحب ثروت و دارائی میشوند و بدون دردسر به ثروت می­رسند که این دو گروه در سبک زندگی و هزینه­های روزانه خود با یکدیگر تفاوتهای بسیار دارند ولی این دو گروه از مردم یک نقطه مشترک و یکسان دارند که در همه جای دنیا صادق است و آن اینکه هیچ کدام دوست ندارند ثروت خود را از دست بدهند و چون مردم در طول زمان همیشه تصمیمات بهینه و عقلائی را می­گیرند فلذا بهترین تصمیم را گرفته تا از ثروت خود در مقابل اتفاقات پیش آمده محافظت کنند و یا کمترین مقدار ضرر و زیان را متحمل شوند و به همین دلیل سعی می­کنند که اقدامات اساسی را انجام دهند. انسان­ها به چند دلیل ثروت خود را از دست می­دهند که بعضی از آنها عبارتنذ از الف:روی­دادن بلایای طبیعی ب:دزدیده شدن اموال ج:جریمه شدن د:انجام معاملات ضرر ده ه: رویدادن جنگ و:کاهش ارزش ثروت به دلیل تورم  و دلایل دیگر که می­تواند باعث از دست رفتن ثروتی باشد که مردم برای بدست آوردن آن خیلی چیزها مثل استراحت و تفریحات خود را  کنار گذاشتنه و برای بدست آوردن آن تلاش نموده­اند. ثروت به تنهائی دارای مطلوبیت است و مردم از داشتن آن احساس خوش آیندی می­کنند و به نوعی حس قدرت و برتری به مردم در مقایسه با هم نوعان می­دهد و از دست دادن آن بسیار دردناک و برای مردم عذاب­آور بوده و مردم سعی می­کنند تا حد ممکن جلوی از دست دادن ثروت خود را بگیرند ولذا سعی می­کنند دارائی­هائی داشته باشند که به راحتی از دست نرود و برای حفظ آنها هزینه کمی لازم باشد. دو نوع دارائی که در همه دنیا برای مردم مطلوب است و مورد قبول تمامی دولت­ها و مردم کشورها  بوده و قابلیت تبدیل به پول هر کشور را در کمترین زمان ممکن دارند طلا و دلار می­باشد.

از نظر علم شیمی، طلا یک فلز نجیب است. فلزات نجیب موادی هستند که بسیار سخت تن به واکنش‌های شیمیایی می‌دهند. سایر فلزات نجیب نیز مثل مس، نقره و … در طول تاریخ به عنوان ارز و دارایی استفاده شده‌اند اما طلا از همان ابتدا جایگاه بالاتری نسبت به سایرین داشت بعلاوه طلا غیر قابل ساخت است و امکان تولید آن وجود ندارد و تنها راه کسب طلا استخراج آن از معادن است. تلاش برای کشف معدن طلا از قرن‌ها پیش در حال انجام است و هیچکس نمی‌داند آخرین معدن در چه سالی و در کجا کشف خواهد شد. ارزش طلا دائماً در حال نوسان است اما دامنه این نوسان کمتر از میزان نوسان سایر دارایی‌ها است. در واقع روند قیمت طلا به ثبات نسبی رسیده است و هم‌اکنون ارزشمندترین دارایی جهان محسوب می‌شود. طلا یک سرمایه مطمئن برای روزهای پرخطر محسوب شده و به گفته دکتر محمدحسن ادیب "طلا به نوعی بیمه ثروت می­باشد" و از جمله دارائی­هائی است که دارای استاندارد خلوص جهانی بوده و یک استاندارد جهانی و مورد قبول همگانی در مورد خلوص آن بکار می­رود و با توجه به مقبولیت جهانی، قیمت این فلز گران‌بها در جهان با سقوط ارزهای ملی کشورها دچار تغییر نمی‌شود. برای همین در زمان وقوع کشمکش‌های سیاسی، انقلاب‌ها، بحران‌های مالی و شرایط سخت سرمایه‌گذاری در هر کشور، طلا یک راه مطمئن برای ذخیره سرمایه است و تمام کشورهای دنیا بخش قابل توجه ذخایر خود را به طلا اختصاص می­دهند تا از کاهش ارزش ذخایر خود به دلیل نوسانات شدید جلوگیری کنند با بررسی نمودار طلا طی ۲۰ سال گذشته مشخص می‌شود با وجود نوسان‌های مقطعی، قیمت این دارایی روندی صعودی داشته و در حال حاضر تقریبا در بالاترین سطح خود در طول تاریخ قرار دارد.

دلار نیز مانند طلا دارای مقبولیت جهانی است که در تمام کشورها مورد پذیرش قرار دارد.  دلار یا دالر نام یکای پول ۳۳ کشور جهان از جمله ک آمریکا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، و سنگاپور و... است. واژه دالر احتمالاً صورت مقلوب تالر یا یوآخیمزتالر است که نام منطقه‌ای است در بوهم که معادن نقره مرغوبی داشت. و از آن برای ضرب سکه استفاده می‌شد. امروزه این منطقه بخشی از جمهوری چک است و چک‌ها آن را با نام یاخیموف می‌شناسند. دلار آمریکا (به انگلیسی: United States dollar) یکای پول رسمی ایالات متحده آمریکا است. کنگره ایالات متحده آمریکا در ۶ ژوئیه ۱۷۸۵ (که در آن زمان، تنها یک مجلس بود) به اتفاق آرا دلار را یکای پول آن کشور قرار داد. پیش از استقلال ایالات متحده یعنی در ۴ ژوئیه ۱۷۷۶، پول انگلستان در ۱۳ مهاجرنشین انگلیسی آمریکای شمالی رایج بود. در جریان انقلاب، آمریکاییان سکه نقره‌ای اسپانیا به نام «دلار» را که در مکزیک رایج بود وسیله داد و ستد قرار داده دادند و به همین دلیل نام پول ملی خود را «دلار» گذاشتند. مرکزیت دلار به عنوان ارز ذخیره­ی جهانی این امتیازات چشم‌گیر را به اقتصاد آمریکا داده‌است که آمریکا ضمن داشتن کسری تراز پرداختهای عظیم، می‌تواند هزینه وسرمایه­ی مصرفی را فراتر از تولید داخلی تأمین کند و به سرمایه‌گذاریهایی دست زند که بسیار بیشتر از اندوخته‌های داخلی آن است، زیرا خارجی‌ها علاقه‌مندند دارایی‌های خود را به دلار و طلا افزایش دهند. باتوجه به افزایش قیمت طلا در جهان این میل خارجی ها برای تبدیل دارایی های خود به دلار بیشتر نیز شده است . از زمان جنگ جهانی دوم، دلار آمریکا قوی‌ترین ارز جهان بوده است و در حال حاضر طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، با وجود تلاش بعضی از اقتصادهای بزرگ دنیا چون چین و روسیه برای کنار گذاشتن دلار از معاملات و تبدیل ذخایر خود به ارزهای دیگر و همینطور ظهور یورو واحد پول اتحادیه اروپا کل ذخایر ارزی جهان در پایان سال ۲۰۲۱را ۱۲۹۲۰میلیارد دلار اعلام کرده است که سهم دلار از ذخایر جهان نزدیک 8/58% بوده که با دیگر ارزها اختلاف بسیاری زیادی از این حیس دارد.

با توجه به مطالب مذکور در بالا این نتیجه حاصل می­شود که دلار و طلا از نوع دارائی­های مطمئن می­باشند که همیشه ارزش خود را حفظ کرده و به دلیل مقبولیت جهانی با نوسانات دوره­ای دچار افت ارزش نمی­شوند و همیشه ارزش خود را در همه جای دنیا با خود به همراه دارند ولذا بهترین راه برای حفظ ارزش دارائی­ها می­توانند استفاده شوند ولذا می­توان با خرید هر کدام از این دو از کاهش ارزش ثروت جلوگیری نمود.

حال بعد از اشاره­ای مختصر به دلایل مقبولیت دلار و طلا و جایگاه جهانی آنها در اقتصاد به پرسش اصلی خود که چرا با وجود گرانی طلا و دلار در ایران مردم باز خریدار این دو هستند و هیچ وقت با افزایش قیمت آنها تقاضا برای آنها کاهش نمیابد برمی­گردیم و سعی می­کنیم که در ادامه در حد توان به این موضوع بپردازیم.

اصولا تقاضا برای این دو  به چند دلیل بوجود می­آید تقاضا برای دلار به دو دلیل بوجود می­آید الف)استفاده به عنوان وسیله پرداخت در معاملات و دادوستد در سطح بین المللی ب) برای استفاده به عنوان ذخیره ارزی دولت­ها و بانک­های مرکزی . تقاضا برای طلا نیز به دو دلیل اتفاق می­اُفتد الف) وسیله­ای برای ذخیره ثروت و پشتوانه دولت و بانکهای مرکزی ب) تقاضا به عنوان زیورآلات و وسیله تزئینی.

ولی آنچه در طی چند سال اخیر در کشور ما در حال اتفاق افتادن است تقاضا برای طلا و دلار نه برای استفاده به عنوان وسیله ذخیره برای دولت و بانک مرکزی  و یا وسیله مبادلات بین المللی بوده است  بلکه افزایش تقاضای خرد از طرف خانواده­ها می­باشد که در خصوص دلار مطمئناً برای پرداخت در داد و ستد با دیگر کشورها استفاده نمی­شود و تقاضا برای طلا نیز همانطور که از نوع تقاضای خانوارها معلوم است برای استفاده به عنوان زیورآلات و کالای تزئینی نمی­باشد ولذا علت افزایش تقاضای دلار و طلا از طرف خانوارهای ایرانی را باید در جای دیگر جستجو کرد و باید در جستجوی جواب این پرسش بود که چه اتفاقی افتاده است که حقوق بگیران و اقشار متوسط جامعه با کمترین نقدینگی در دست خود به سمت بازار دلار و طلا رفته و  به اندازه توان خود حتی یک ده دلاری و یا مقدار ناچیزی طلا به اندازه یک یا دو گرم خریداری می­کنند.  با بررسی شرایط اقتصاد ایران در طی چندین دهه گذشته کاملا مشخص است که اقتصاد ایران به یک تورم پایدار با نرخ دو رقمی و نرخ رشد اقتصادی بسیار پائین و در مقاطعی منفی دچار گردیده و این شرایط زندگی را برای خانواده­های ایرانی که درآمد ثابت و یا در حد متعارف دارند مشکل و سخت نموده است. بزرگترین مشکل اقتصاد ایران نرخ تورم بالا و دائمی آن است به طوری که طی 4 دهه گذشته به جزء مقاطعی کوتاه اقتصاد ایران دائماً درگیر نرخ­های تورم بالا بوده است که این تورم بالا در طی زمان صدمات زیادی به قشر متوسط جامعه مخصوصا حقوق بگیران جامعه ایرانی وارد نموده است. ميزان تورم ازجمله شاخصهایي است كه براي افراد جامعه به طور مستقيم لمس شدني است و ارتباط مستقيمي با سطح رفاه و برنامه­های آینده مردم و فعاليتهاي فعالین اقتصادي دارد. افزایش نوسانات ميزان تورم موجب كاهش قدرت پيشبيني و بي اعتمادي نسبت به آینده ميشود. تورم گونه اي از ماليات است كه مقامات مالياتي قدرت كنترلش را ندارند و مانند هر نوع ماليات دیگري، سياستهاي فردي و تجاري را تعيين ميكند كه همه مجبور به پيروي از آنها هستيم. تورم موجب تغيير در قشربندي اجتماعي ميشود، بر زندگي طبقات مختلف به ویژه طبقات متوسط و فقير تأثير مي­گذارد. فقرا سقوط مي­كنند؛ زیرا خانواده­هاي فقير به درآمد و دستمزد خود وابستگي بيشتري دارند و بعيد به نظر ميرسد دارایي مالي جالب توجهي به جزء دستمزد خود داشته باشند(2019. Et al , Jongrim) .  تورم تنها ثروت مردم را كاهش نميدهد؛ بلکه نگارش آنها به دنيا را تغيير ميدهد و درنهایت، حتي بر درک آنها از واقعيات تاثير مي­گذارد. وقتي پول واقعيتش را از دست ميدهد، تمام چيزهاي دیگر هم غيرواقعي مي­شوند. در این شرایط مردم به شدت نسبت به حقایق اقتصادي زندگي وسواس پيدا مي­كنند و باید تمام انرژي خود را صرف تلاش براي بقا كنند (كانتور و كاكس، 1394).

برای کشور ما که از نظر سنی در پیک جوانی قرار دارد این حجم از سرخوردگی اقتصادی ناشی از تورم، تبعات اجتماعی زیادی داشته است در اینجا لازم است  عنوان کنم که تورم ما یک تورم ساختاری است یعنی ناشی از ساختار سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. تورم‌های ساختاری معمولا به علت شرایط زیر اتفاق می‌افتد. اول) نبود زیرساخت‌ها  دوم) دولتی بودن بخش اقتصاد و تضعیف بخش خصوصی سوم) کسری بودجه دولت چهارم) گسترش شهرنشینی، رشد جمعیت.

 با توجه به مطالب ذکر شده میتوان نتیجه گرفت به دلیل حاکم شدن همیشگی عوامل تورم­زا در اقتصاد ایران، اقتصاد کشور ما مادام که عوامل ایجاد کننده تورم را اصلاح نکند درگیر تورم خواهد بود و در این شرایط قشر حقوق بگیر و متوسط جامعه هر روز فقیر و فقیرتر خواهند شد و روزبروز ثروت خود را از دست خواهند داد. به عبارتی تورم مانند یک دزد می­باشد که به اندازه قدرت و توانائی  خود که همان نرخ تورم است دارائی مردم را از آنها می­گیرد و جالب است که مردم و پلیس توانائی دستگیری و تحویل این دزد به دادگاه را ندارند و مردم بدون دفاع هر روز شاهد دزدیده شدن دارائی و ثروت خود هستند بدون اینکه بتوانند کاری جهت حفاظت از آنها انجام دهند.(تشبیه تورم به دزد توسط نویسنده این مقاله بکار گرفته شده است.) همانطور که در اول این مقاله بیان شد از دست دادن ثروت و دارائی برای هر کسی بسیار دردناک و ناراحت کننده می­باشد و مردم جامعه با استفاده از تجربه­های گذشته خود و دیگران بهترین راه را برای حفاظت از دارائی­های خود انتخاب می­کنند و سعی می کنند حداقل سرعت کاهش ارزش دارائی و دستمزد خود را بگیرند ولذا بهترین تصمیم برای اینکار سرمایه­گذاری در انواع بازارها و عدم نگهداشتن پول نقد است که این سرمایه­گذاری می­تواند در بخش­های تولیدی ،خدماتی و یا بازرگانی باشد ولی این قشر از جامعه دارای منابع کافی و ندینگی لازم جهت سرمایه­گذاری در این بخش­ها نیستند و در جستجوی راهی هستند که با حداقل  پول خود بهترین سرمایه­گذاری را انجام دهند تا از اُفت ارزش دارائی خود جلوگیری کنند و در این بین به دلیل عدم آشنائی بخش عمده­ای از افراد جامعه با بازارهای مالی و سرمایه­ای از یک طرف و عدم اطمینان به این نوع بازارها و ریسک پذیر بودن این بازارها به علت عدم وجود چشم انداز روشن از آینده اقتصاد کشور، مردم از سرمایه گذاری در بازار سرمایه گریزان هستند و لذا دنبال بازار و یا دارائی­هائی هستند که با خرید آنها با خیال راحت از دزدیده شدن دارائی خود توسط تورم شب را با خیال راحت بگذارند که در این میان طلا و دلار به دلیل خواص استثنائی که برای آنها در بالا ذکر شد مردم اقدام به خرید آنها می­کنند .

دلایل عمده­ای که مردم در ایران جهت جلوگیری از اُفت ارزش دارائی خود اقدام به خرید طلا و دلار می­کنند به شرح زیر است:

الف) عدم الزام به داشتن نقدینگی بالا: خاصیت متمایزی که سرمایه­گذاری در طلا و دلار دارد اینست که خرید آنها مستلزم داشتن نقدینگی بالا نیست و با هر توان مالی می­توان از آنها خرید یعنی شما با مراجعه به بازار می­توانید اسکناس ده یا حتی کمتر از ده دلاری نیز خریداری کنید و یا در بازار طلا می­توانید کمتر از یک گرم نیز خرید داشته باشید ولذا قشر متوسط و حقوق بگیر جامعه با کمترین پول موجود می­توانند طلا و دلار بخرند و آنها را نگهداری نمایند.

ب) بازه زمانی مناسب برای داد و ستد در این بازار: سرمایه­گذاری در بازار سرمایه(بورس) نیازمند داشتن وقت آزاد در ساعات اداری می­باشد که این امر برای شاغلین مشکل آفرین است ولی بازار طلا و دلار در ساعات غیر اداری نیز فعال بوده و می­توان با مراجعه به آنها در ساعات پایانی روز و بعد از اتمام ساعات کاری به فعالیت در آنها پرداخت.

ج) اقبال جهانی برای آنها: طلا و دلار کالاهائی هستند که در همه جای دنیا به فروش می­رسند و این دو جزء کالاهای نادری هستند که این خاصیت را  دارند یعنی خریدار مطمئن است که در هر جای دنیا که بخواهد می­توان به قیمت روز و جهانی  طلا و یا دلار خود را بفروشد و این یک مزیت بسیار مهم می­باشد.

د) اطمینان جهت عدم کاهش ارزش آنها: با بررسی نرخ دلار و طلا در ایران می­توان به راحتی به این نتیجه رسید که در طی 4 دهه گذشته طلا و دلار همیشه دارای روند افزایشی بودند چه در بعضی مواقع با شدت بیشتر و در بعضی مواقع با شدت کمتر، ولی آنچه که مسلم است اینکه وقتی شما طلا و یا دلار می­خرید به هیچ عنوان ارزش ریالی آن کاهش نخواهد یافت و شاید بیشتر از نرخ تورم افزایش یابد و از کاهش قدرت خرید صاحبان خود جلوگیری نموده  و یا قدرت خرید آنها را نیز افزایش دهد.

با توجه با مطالب ذکر شده بالا می­توان چنین نتیجه گرفت که وجود تورم مزمن و نرخ دو رقمی آن طی سال­های گذشته که قدرت خرید و ارزش واقعی حقوق ، حقوق­­بگیران ایرانی را با روند کاهشی روبرو کرده و سفره­ها را کوچکتر و سبدهای خرید را کم وزن­تر نموده و مردم را به پائین خط فقر هدایت نموده است  و همین طور عدم وجود چشم­انداز روشن از وضیعت اقتصادی کشور طی چند سال آینده باعث شده است که مردم برای حفظ ارزش دارائی و بوجود آوردن یک اطمینان جهت حفظ دارائی خود به سمت خرید طلا و دلار روی بیاورند و علیرغم عدم نیاز ضروری به طلا و دلار و صرفا جهت حفظ قدرت خرید خود اقدام به خرید طلا و دلار کرده و در منزل نگهداری می­کنند که این کار باعث افزایش قیمت و خارج ساختن آنها از دسترس فعالین و بازارگان واقعی شده است که تنها و تنها راه جلوگیری از وقوع این پدیده پیدا کردن راهی برای مهار تورم و رساندن آن به سطح مطلوب اقتصادی و همین طور ایجاد شرایط مطلوب اقتصادی و بوجود آوردن چشم انداز روشن از آینده اقتصاد ایران می­باشد و تا زمانی که این دو اقدام انجام نگیرد روند افزایشی قیمت طلا و دلار در ایران ادامه خواهد داشت و مردم به خرید طلا و دلار و نگهداری آنها در بالشت منزل خود ادامه خواهند داد و هیچ کدام از شوک درمانی­های تجویز شده تاکنون جواب نخواهند داد همانگونه که تا الان جواب نداده­اند.

دکتر حسین یوسفی زاده فرد

دکتری اقتصاد و پژوهشگر مسائل اقتصادی