مخاطب ۲۴- توسعه سریع و دقیق واکسن‌های کرونا را باید یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های پزشکی و داروسازی قرن حاضر دانست. این واکسن‌ها موفق شدند ضمن نجات جان میلیون‌ها نفر در سرتاسر دنیا، با درصد موفقیت بسیار بالایی نیز افراد جوامع مختلف را در برابر آسیب‌های جانبی پاندمی کرونا و عوارض آن ایمن کنند.
علیرغم این موفقیت خیره‌کننده واکسن کووید، پاندمی تاثیرات مخرب زیادی را روی بسیاری جوامع داشته و همین مساله باعث شده پزشکان به فکر ایده‌هایی خلاقانه و کاربردی برای جلوگیری از ابتلا به موارد مشابه و پاندمی‌های بعدی در آینده بیافتند. در این زمینه باید توجه داشت که پیش از شیوع پاندمی وحشتناک کرونا در سال ۲۰۱۹، ویروس SARS-CoV-۲ که به‌عنوان عامل این پاندمی تلقی می‌شود باعث شیوع بیماری‌های مرگبار دیگری مثل سارس (سال ۲۰۰۳) و «نشانگان تنفسی خاورمیانه» که به اختصار «مرس» خوانده می‌شود (سال ۲۰۱۲) بوده است. بعلاوه، در این میان همچنین تحقیقات انجام شده روی خفاش‌های عامل بیماری کرونا نیز حاکی از توانایی آن‌ها در آلوده کردن انسان‌ها در آینده بوده است!
در این شرایط چاره چیست و چگونه می‌توان جهان را در برابر کابوس ترسناک یک پاندمی دیگر ایمن کرد؟ محققین دانشگاه آکسفورد پاسخی برای این مشکل بزرگ دارند!
واکسن ترکیبی کرونا و موفقیت آن در تست‌های اولیه
نتایج تحقیقات اخیر دانشمندان دانشگاه آکسفورد انگلستان از دست یافتن به یک واکسن ساده خبر داده که باعث محافظت از موش‌ها در برابر محدوده گسترده‌ای از ویروس‌های کرونا شده و حتی در برابر برخی گونه‌های ناشناخته‌تر نیز ایجاد ایمنی کرده است! این محققین، دستاورد‌های پژوهش خود را در مجله فوق العاده معتبر Nature چاپ کرده و آن را نخستین گام در مسیر واکسینه کردن فعال جامعه پیش از ابتلا به بیماری عنوان کرده‌اند!
واکسن‌های معمولی اساسا از تنها یک آنتی ژن (بخشی از یک ویروس که در دریافت‌کننده واکسن ایجاد ایمنی می‌کند) بخصوص استفاده می‌کنند که فقط در برابر همان ویروس خاص ایجاد ایمنی می‌کند؛ بنابراین با استفاده از این دسته واکسن‌ها نمی‌توان در برابر گونه‌های متعدد ویروس‌ها که برخی از آن‌ها حتی هنوز کشف نشده‌اند ایجاد ایمنی کرد!
پیش‌تر محققین دانشگاه آکسفورد در پژوهشی دیگر از موفقیت استفاده از «نانوذرات موزاییکی» در ایجاد ایمنی در برابر گونه‌های مختلف ویروس کرونا خبر داده بودند. این نانوذرات از یک فناوری جدید «سوپرچسب پروتئینی» استفاده می‌کردند که قادر به چسباندن دو پروتئین به یکدیگر بود. این سوپرچسب باعث اتصال چندین ناحیه اتصال به گیرنده (RBD) مرتبط به ویروس‌های مختلف به نانوذرات می‌شود و در برابر آن‌ها ایجاد ایمنی می‌کند.
واکسن پیشین تولید شده توسط دانشگاه آکسفورد به‌طور خاص روی زیرگروهی از ویروس‌های کرونا به نام «ساربکوویروس‌ها» متمرکز بود که تمامی گونه‌های عامل کووید، سارس و برخی بیماری‌های دیگر نشات‌گرفته از خفاش‌ها را شامل می‌شود.
با تکامل یافتن یک ویروس برخی بخش‌های آن دستخوش تغییر شده و برخی دیگر دست‌نخورده باقی می‌مانند. واکسن دانشگاه آکسفورد با بهره بردن از نواحی اتصال به‌گیرنده مرتبط با تکامل ویروس قادرند دستگاه ایمنی بدن را به‌گونه‌ای تقویت کنند که در برابر بخش‌های ثابت ویروس واکنش نشان داده و با آن مقابله کرد. به این ترتیب روش مورد اشاره نه تنها در برابر ویروس‌های گنجانده شده درون واکسن، بلکه در مقابل بسیاری گونه‌های مشابه کشف نشده نیز ایجاد ایمنی می‌نمود.
در عین حال با وجود موفقیت نسبی این واکسن دانشگاه آکسفورد، پیچیدگی آن مانع از تولیدش در ابعاد گسترده‌تر می‌شد.
واکسن ساده؛ راهکار تازه دانشمندان برای مقابله با کرونا
به دنبال دشواری‌های فرآیند ساخت واکسن دانشگاه آکسفورد، محققان این دانشگاه تحقیقات جدیدی را برای ساده‌تر کردن این سیستم واکسیناسیون آغاز نموده و به‌تازگی نیز در این زمینه به موفقیت بزرگی دست پیدا کرده‌اند. این دستاورد با همکاری مشترک دانشگاه‌های آکسفورد، کمبریج و انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا حاصل شده و یک واکسن ساده تر، اما همچنان فوق‌العاده کارامد را نتیجه داده است!
برای توسعه این واکسن، دانشمندان با ترکیب RBDهای مربوط به چهار گونه مختلف ساربکوویروس، پروتئین جدیدی را تشکیل دادند. این پروتئین سپس به کمک یک چسب پروتئینی به یک «نانوقفس پروتئینی» الصاق می‌شوند که در نهایت منجر به تولید واکسن جامع کرونا می‌شود.
نتایج تست‌های انجام شده روی موش‌ها حاکی از آن بود که نمونه‌های واکسینه شده توسط این واکسن‌های بر پایه نانوقفس قادر به تولید آنتی بادی‌های مختلفی بودند که انواع گوناگونی از گونه‌های ساربکو ویروس، چه موارد حاضر در واکسن و چه موارد غایب در آن را خنثی می‌کردند. به این ترتیب، واکسن جدید و بسیار ساده دانشمندان انگلیسی قادر است در برابر گونه‌های مختلف ویروس کرونا ایجاد ایمنی کند.
این دسته واکسن‌ها علاوه بر این که فرآیند ساخت بسیار ساده‌تر و سرراست‌تری دارند، در بسیاری مواقع نیز سطوح ایمنی هم‌تراز یا حتی بیشتری را در مقایسه با واکسن اولیه بر پایه نانوذرات ارائه می‌کردند و از این حیث نیز ارزش بالاتری دارند.
در حال حاضر یکی از نگرانی‌های بزرگ اپیدمولوژیست‌های سرتاسر جهان این است که علیرغم آن‌که بخش بزرگی از افراد کره زمین به ویروس کووید مبتلا شده یا در برابر آن واکسینه شده‌اند، اما واکسن ارائه شده توانمندی چندانی در برابر ویروس‌های مشابه در آینده نخواهد داشت! با این وجود محققان انگلیسی واکسن نسبتا ساده خود را حتی روی موش‌هایی که پیش‌تر به‌طور خاص در برابر کووید واکسینه شده بودند هم امتحان کرده و نتایج قابل قبولی به دست آورده بودند. بر این اساس می‌توان ادعای این دانشمندان در توسعه واکسنی که قادر به ایمن‌سازی افراد در برابر محدوده گسترده‌ای از ویروس‌های بر پایه Sars-CoV-۲ است را باورپذیر دانست.
روری هیل، دانشجوی دکترای دانشگاه آکسفورد و محقق اصلی این طرح، گام بعدی در پژوهش خود را تست این واکسن روی انسان‌ها توصیف کرده است. علاوه بر این، تیم تحقیقاتی این پروژه همچنین تصمیم دارد واکسن‌هایی مشابه را نیز برای سایر بیماری‌های ویروسی توسعه دهد. هدف اصلی این تیم پژوهشی، همان‌طور که اشاره شد، دستیابی به مجموعه‌ای کامل از واکسن‌هاست که با ممانعت از شیوع ویروس در میان انسان‌ها مانع از شکل‌گیری پاندمی‌های مرگباری نظیر کرونا شود.
